Mieszkańcy Lublina i Województwa Lubelskiego!
Rodacy!
Konstytucja uchwalona przez Sejm Wielki 3 maja 1791 roku jest w dziejach polskiego
parlamentaryzmu oraz myśli polityczno-prawnej dziełem szczególnym i zarazem
wyjątkowym. Zrodzona w momencie śmiertelnego zagrożenia dla bytu państwowego
ze strony ościennych mocarstw, miała w zamierzeniach gruntownie zreformować
ustrój społeczny oraz siły zbrojne w celu skutecznego wzmocnienia Rzeczypospolitej.
Dążenie do zachowania za wszelką cenę złotej wolności szlacheckiej i prywata części
polskich elit sprawiały, że Rzeczpospolita stawała się państwem coraz słabszym
i zależnym od sąsiadów. Wysiłki na rzecz unowocześnienia państwa polskiego
i dorównania stale modernizującym się potęgom europejskim były skutecznie
torpedowane przez sąsiadów. Interwencje wojskowe, intrygi dyplomatyczne państw
ościennych, korupcja polityczna skutecznie blokowały próby reform, doprowadzając
do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Rozpoczynając swoje panowanie król
Stanisław August planował realizację idei zapoczątkowanych przez Collegium
Nobilium, założonego przez Stanisława Konarskiego. Podjął wielkie reformy
polityczne i kulturalne, z których udało się zrealizować jedynie część. Powiodły się
niektóre próby modernizacyjne w gospodarce i życiu społecznym, m.in. komisje
dobrego porządku w miastach królewskich, powstanie wyspecjalizowanych instytucji
naukowych i edukacyjnych: Szkoły Rycerskiej, Komisji Edukacji Narodowej,
Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, które wykształciły pokolenie zdolne
do podjęcia wyzwań reformatorskich. Stworzyło to podstawy do reform Sejmu
Wielkiego, wprowadzanych na fali ożywienia narodowego i społecznego, których
świadectwem są słowa Hugona Kołłątaja skierowane do marszałka Sejmu Stanisława
Małachowskiego: „Człowiek i jego bezpieczeństwo, obywatel i jego szczęśliwość,
Ojczyzna i jej całość – będą jedynym prawidłem robót waszych. (…) Nie może się
nazywać ten naród swobodnym, gdzie człowiek jest nieszczęśliwym; nie może być ten
kraj wolnym, gdzie człowiek jest niewolnikiem”. To na tym fundamencie zebrani
wokół króla patrioci, wśród których m.in. byli związani z Lubelszczyzną bracia
Ignacy Potocki i Stanisław Kostka Potocki, działając z energią i determinacją,
doprowadzili do uchwalenia Konstytucji, którą na sejmikach ziemskich poparto
i zaakceptowano. W naszych dziejach Konstytucja 3 Maja była wyrazem woli
odrodzenia Rzeczypospolitej Obojga Narodów i podźwignięcia jej z głębokiego
upadku.
Konstytucja majowa była nowatorskim aktem prawnym, także na tle zmian
politycznych i ideowych zachodzących w Europie oraz w Nowym Świecie.
Będąc w Europie pierwszą, a po amerykańskiej drugą w świecie konstytucją,
uprzedziła konstytucję francuską o kilka miesięcy. Wszystkie te konstytucje wyrastały
z ducha Oświecenia i zawierały w sobie nowoczesne rozwiązania ustrojowe.
Konstytucja 3 Maja przyjmując do sytemu ustrojowego nowożytne postulaty
trójpodziału władzy oraz suwerenności narodu posiadała jednak zdecydowanie
odmienny charakter akcentując tradycję chrześcijańską jako fundament narodowej
kultury i tożsamości.
Reforma władz, skarbu oraz wojska doprowadziła w krótkim czasie do znacznego
wzmocnienia sił państwa polskiego, ale okazała się zbyt późna i wywołała
zdecydowane reakcje mocarstw ościennych. Doszło do przegranej wojny z Rosją
w obronie Konstytucji, a w konsekwencji do rozbiorów i likwidacji państwa
polskiego. Jednakże ta heroiczna próba podźwignięcia Rzeczypospolitej ze słabości
pozostała w historii i tradycji narodowej wybitnym przykładem mobilizacji
szlachetnych umysłów i wszystkich sił społecznych Rzeczypospolitej Obojga
Narodów dla ratowania Ojczyzny przed upadkiem i niewolą.
Przez następne lata Konstytucja 3 Maja była symbolem wewnętrznej siły, zgody
i jedności narodowej. Pamięć o niej była nośnikiem dumy oraz wyrazem dążeń
do odzyskania niepodległości. W czasie I wojny światowej, gdy ważyły się losy
powrotu Rzeczpospolitej na mapę Europy, wezwanie do uczczenia rocznicy
uchwalenia Konstytucji 3 Maja w roku 1916 skierował światowej sławy noblista
Henryk Sienkiewicz: „Uczcijmy ten wielki dzień odrodzenia, w którym naród,
otrząsnąwszy się z grzechów wiodących do upadku i zguby, stworzył sobie podstawy
nowego życia – dzień reform stanowczych i głębokich (…). Wielka reforma nie poszła
na marne i nie zginęła, a dzięki jej i Polska nie zginęła; gdyż tylko ciało Polski zapadło
w niewolę, natomiast odrodziła się dusza narodu i pozostała już odrodzona… a przeto
pamięta ona ów dzień; przeto święci ową rocznicę z pokolenia w pokolenie, przeto,
choć w niewoli, ucisku i męczeństwie, błogosławi pamięć Trzeciego Maja. I póki
trwać w niej będzie miłość ojczyzny i pragnienie życia, póty go święcić i czcić
nie przestanie!”. Słowa te nabrały szczególnego znaczenia wraz z odzyskaniem przez
Polskę niepodległości, kiedy to dzień trzeciego maja stał się świętem państwowym,
podczas którego wspominamy i czcimy wysiłek naszych przodków, którzy budowali
i wzmacniali państwowy gmach Rzeczypospolitej.
Dziś świętujemy 230. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Nasze państwo wciąż
jeszcze potrzebuje wspólnego zbiorowego wysiłku, potrzebuje zgody i roztropności
politycznej. Dziś Rzeczpospolita jak i cały świat walczy ze skutkami gospodarczymi
i społecznymi niszczącej pandemii. Inspirowani przykładem twórców i obrońców
Konstytucji, w poczuciu odpowiedzialności i solidarności, wyraźmy wdzięczność
i nasze wsparcie pracownikom służby zdrowia i wszystkim zaangażowanym
w nieustające wysiłki zmierzające do zwalczenia pandemii, a następnie odbudowy
gospodarczej i przywrócenia funkcjonowania państwa we wszystkich wymiarach.
Stoimy przed wielki wyzwaniami cywilizacyjnymi. Jeśli chcemy zachować byt
naszego narodu, zachować nasze narodowe dziedzictwo, wzbogacać je i w takiej
postaci przekazać następnym pokoleniom Polaków, musimy zachować także wierność
źródłom naszej zachodniej, chrześcijańskiej cywilizacji. Tylko wtedy będziemy mogli
cieszyć się wolnością, a godność każdego człowieka będzie szanowana.
Komitet Honorowy Obchodów Święta 3 Maja, ze względu na szczególną sytuację
związaną z pandemią, nie może zaapelować o liczny udział w uroczystościach,
tym bardziej gorąco zachęcamy do tego, by przy naszych domach, w oknach naszych
mieszkań pojawiły się biało-czerwone flagi. Niech tegoroczne obchody majowego
święta w roku ustanowionym Rokiem Polskiej Tradycji Konstytucyjnej będą okazją
do wzbudzenia na nowo świadomości, jak ważnym dobrem jest wolne państwo
polskie. Niech ten świąteczny dzień stanie się okazją, by w rodzinnym gronie,
przypominać dzieje naszej Ojczyzny. Przekazujmy sobie jak wielkie jest dziedzictwo
Narodu polskiego. Oddajmy hołd wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tego
wspaniałego dzieła. Niech świętowanie 230. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja
wzmocni w nas dumę z bycia Polakami.
Trwajmy wszyscy w szacunku i miłości do Ojczyzny!
W imieniu Komitetu Honorowego
Lech Sprawka
Wojewoda Lubelski
Lublin, maj 2021 roku