O przemocy

DEFINICJA I MECHANIZMY PRZEMOCY

Przemoc
w rodzinie – jednorazowe lub powtarzające się umyśle działanie lub zaniechanie
naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych w rozumieniu art. 115
§11 kk. oraz innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w
szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia,
naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność w tym seksualną
powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące
cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (art. 2 ust. 2 ustawy
o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie).

RODZAJE PRZEMOCY

• Przemoc gorąca to gwałtowny
  wybuch tłumionych uczuć złości frustracji, wściekłości, powodujący agresywne
  zachowania. Często przyczyny tych trudnych uczuć sprawcy tkwią zupełnie gdzie
  indziej np. powodują je konflikty w pracy. Sprawca nie mogąc sobie z nimi
  poradzić, odreagowuje je na członkach rodziny. Wie, że może sobie na takie
  zachowanie pozwolić.
• Przemoc
  chłodna, w przeciwieństwie
  do poprzedniej nie przejawia się występowaniem tak gwałtownych emocji i
  agresywnych zachowań. Wydaje się, że sprawca jest spokojniejszy bądź bardziej
  się kontroluje. Przemoc chłodna przyjmuje nieraz postać bardzo rygorystycznego
  stylu wychowania czy też autorytarnego traktowania dorosłych członków rodziny.
  Sprawca jest przekonany o słuszności swoich czynów, zawsze znajdzie dla nich
  usprawiedliwienie: „gdybym ich nie bił, to nie wyrosłyby na porządnych ludzi”,
  „to dla jej dobra, bo inaczej całkowicie się zmarnuje”, „jakbym jej nie
  doprowadził do porządku, to by w ogóle o dom nie dbała” itp.

CZYNNIKI
RYZYKA PRZEMOCY:

• Normy
  społeczne i kulturowe

Przemoc
w rodzinie jest skutkiem wielowiekowego, społecznego przyzwolenia na
krzywdzenie osób najbliższych, w szczególności kobiet i dzieci. W wielu
środowiskach akceptuje się bicie, stosowanie kar cielesnych i panuje
przekonanie o dominującej roli mężczyzny w rodzinie. (…) Ponadto silne
przekonanie, że wszystko, co się dzieje w rodzinie należy do sfery prywatności
z jednej strony wywołuje poczucie bezkarności sprawcy i bezradności ofiary, a z
drugiej – nasila niechęć innych osób do ingerowania w „cudze sprawy rodzinne”. W
środowiskach charakteryzujących się dużą społeczną akceptacją przemocy, ofiary
rzadko mogą liczyć na pomoc i wsparcie osób spoza rodziny, z kolei sprawcy nie
muszą obawiać się zewnętrznych nacisków na zmianę zachowań wobec najbliższych.
Badania pokazują, że przemoc wobec członków rodziny jest społecznie bardziej
akceptowana i tolerowana niż stosowanie jej wobec obcych.

• Dziedziczenie
  wzorca przemocy

Przemoc
bywa przekazywana z pokolenia na pokolenie. Dzieci wychowujące się w rodzinach,
w których krzywdzi się bliskich przyswajają sobie zachowania dorosłych, których
są świadkami lub ofiarami. Uczą się, że przemoc to najlepszy i najbardziej
skuteczny sposób rozwiązywania konfliktów. Jednak uczeniu sie i naśladowaniu
podlega jedynie pewien rodzaj agresywnej relacji, a nie konkretne zachowanie,
np. bicie w określony sposób lub określonym narzędziem.

• Uzależnienie
  i nadużywanie alkoholu

Badania
dowodzą, że większość sprawców przestępstw popełnionych przy użyciu przemocy,
jest pod wpływem środków odurzających (alkoholu i narkotyków). Także wielu
sprawców przemocy domowej krzywdząc swoich najbliższych, znajduje się pod
wpływem alkoholu. Osłabia on kontrolę własnych zachowań, zwiększa
prawdopodobieństwo reagowania złością i gniewem na trudności i niepowodzenia
życiowe zaburza ocenę sytuacji i może powodować błędną interpretacje zachowań
innych osób. Uzależnienie od alkoholu nie zwalnia z odpowiedzialności za
popełnione czyny, mimo że sprawcy często wykorzystują fakt bycia nietrzeźwym
jako usprawiedliwienie swojego zachowania. Około 60% pacjentów lecznictwa
odwykowego przyznaje, że ma problemy związane z przemocą wobec najbliższych.
Warto jednak podkreślić że nadużywanie alkoholu nie jest ani koniecznym, ani
wystarczającym warunkiem stosowania przemocy. Obecny stan badań wskazuje na toże
nie ma związku przyczynowo-skutkowego między przemocą a alkoholem, ale można
mówić o współwystępowaniu tych zjawisk.

• Środowisko
  społeczne

Istotnym
czynnikiem sprzyjającym występowaniu przemocy jest stres związany z aktualną
sytuacją socjalno-ekonomiczną rodziny. Bezrobocie problemy finansowe,
mieszkaniowe czy zdrowotne, a także nawarstwianie się różnych problemów może
wywoływać frustrację. To z kolei może sprzyjać pojawieniu się przemocy w
rodzinie. (W badaniach przeprowadzonych przez CBOS w 2005 r. Polacy wskazują
brak pieniędzy jako główną przyczynę konfliktów w domu). Osamotnienie rodziny
znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej izolacja, brak wsparcia z zewnątrz
– osobistego lub instytucjonalnego – w sposób znaczący może wpływać na
nasilenie zachowań związanych z przemocą.

MECHANIZMY PRZEMOCY:

Syndrom wyuczonej bezradności – to bezradność, która pojawia się w
wyniku nabytych doświadczeń. Zwykle osoba doznająca przemocy poszukuje pomocy
dla siebie. (…) Często jednak okazuje się, że działania mające ją ochronić,
nie skutkują i nie przynoszą oczekiwanych przez nią efektów. Ofiara nabiera
przekonania, że cokolwiek zrobi, to i tak nie zmieni to jej sytuacji. Ma
poczucie że jest krzywdzona, źle traktowana, że sprawca nie powinien tak
postępować że znęcanie się nad członkiem rodziny jest przestępstwem, jednak nie
jest w stanie zmotywować się do działania

Zjawisko prania mózgu – mechanizm polegający na
systematycznym świadomym i celowym oddziaływaniu na człowieka w celu zmiany
jego przekonań, postaw, uczuć, potrzeb. Działanie służące temu, aby ofiara
przemocy w rodzinie funkcjonowała zgodnie z życzeniem sprawcy. Konsekwencjami
„prania mózgu” są m.in. utrata poczucia własnej wartości oraz podporządkowanie
się sprawcy. Metody stosowane w „praniu
mózgu” to: izolacja, poniżanie i degradacja, monopolizacja uwagi, doprowadzenie
do wyczerpania, wywoływanie lęku i depresji, naprzemienność kary i nagrody

Zespół stresu pourazowego PTSD (post
traumatic stress disorder)

Zaburzenia lękowe PTSD występują u
ofiar napadów, gwałtów i innych traumatycznych wydarzeń, np. wojen, klęsk
żywiołowych, wypadków drogowych. Dotyczą sytuacji, w których człowiek jest
narażony na utratę zdrowia i życia. Nasilenie PTSD zależy od intensywności i
czasu trwania traumy. Ponadto objawy PTSD są intensywniejsze u osób, które
przeżyły traumę w wyniku aktywności człowieka (gwałt, przemoc domowa), niż u
ofiar zjawisk naturalnych (powódź, huragan). Objawami PTSD są m.in. zaburzenia
snu, drażliwość, wybuchy gniewu, złości, czujność, natarczywe wspomnienia
koszmary senne.

Proces wiktymizacji

Każdy „wchodząc” w związek z drugą
osoba ma pewne wyobrażenia na temat swojego przyszłego życia, swojego
małżeństwa, swojej rodziny. Akt przemocy burzy te wyobrażenia i wizję świata,
partnera, siebie. Specjaliści nazywają to mianem burzenia utrwalonych przekonań. Osoba doznająca przemocy czuje
rozpacz i ma poczucie krzywdy, często na tym etapie zaczyna szukać pomocy.
Niestety zdarza się, że spotyka się z nieprawidłowymi reakcjami osób, z którymi
dzieli się swoimi problemami i od których oczekuje pomocy i wsparcia. Takie
zachowanie służb, które przejawia się bagatelizowaniem problemów czy
obwinianiem ofiary nazywamy wtórnym
zranieniem.

Syndrom sztokholmski

Takim
mianem określono mechanizm, który zaobserwowano u ofiar zamachu
terrorystycznego w Sztokholmie. U osób przetrzymywanych przez terrorystów, a
następnie uwolnionych przez policję pojawiły się reakcje, które większość
obserwatorów uznała za irracjonalne. Otóż niedawni zakładnicy zaangażowali się
w proces obrony swoich oprawców, zamiast żądać sprawiedliwości, czy nawet
odwetu (co w tej sytuacji byłoby bardziej zrozumiałe). Jedna z ofiar tak
związała się z terrorystą, iż zawarła z nim związek małżeński.

W tej sytuacji można mówić o
„patologicznej wdzięczności” za to, co zamachowiec mógł zrobić, a w rezultacie
tego nie uczynił. Mógł zabić, a tego nie zrobił. Był panem ich życia i śmierci
i darował im to życie, więc tylko dzięki niemu żyją. Podobny mechanizm obronny
pojawia się u ofiar przemocy domowej. Są one wdzięczne sprawcom za drobne
przywileje, które jeszcze mają, za „miodowe miesiące”, za chwile spokoju i
namiastkę uczucia, a czasem nawet za to, że żyją.

Mechanizm „psychologicznej pułapki”

Ofiara nie jest w stanie zrezygnować
ze związku, w co tak dużo zainwestowała czasu, zapału, energii. Budzi zdziwienie
fakt, że trwa ona w związku, który przynosi jej cierpienie, w którym jest
upokarzana i nie respektuje się jej praw. Ciągle żyje nadzieją, że będzie
lepiej. Dlatego też inwestuje w ten związek. Obwiniając siebie za całe zło,
wierzy, że jeśli bardziej się postara, to będzie lepiej. Ma poczucie, że zależy
to właśnie od niej. Im więcej się stara i wkłada w to działanie więcej energii,
tym trudniej jej zrezygnować.

 „Przemoc w rodzinie” K. Michalska, D.
Jaszczak-Kuźmińska Wydawnictwo PARPAMedia 2007)

Przemoc wobec
dziecka (krzywdzenie dziecka) – intencjonalne
zachowania lub ich brak, które powodują lub mogą powodować szkody dla rozwoju,
zdrowia czy dobra dziecka.

CZYNNIKI RYZYKA
PRZEMOCY WOBEC DZIECKA:

Czynniki związane
z rodziną:

• przewlekła choroba w rodzinie
• problemy ekonomiczne
• posiadanie dzieci z różnych związków
• nałogi
• zgon jakiegoś dziecka w rodzinie z
  niewyjaśnionych przyczyn
• kryzys rodzinny

Czynniki związane
z matką:

• pierwszy poród przed 18 rokiem życia
• 2 lub więcej nieudanych związków przed
  25 rokiem życia
• niesatysfakcjonujący związek z
  mężczyzną
• własne doświadczenia związane z
  przemocą w rodzinie
• problemy emocjonalne
• poród bez zawarcia związku z ojcem
• nałogi

Czynniki związane
z dzieckiem:

• dziecko z poprzedniego związku
• wada rozwojowa dziecka
• dziecko urodziło się jako wcześniak
• zachowanie dziecka (nadpobudliwość,
  moczenie nocne, problemy z jedzeniem, trudności ze spaniem, itp. ).

materiały
edukacyjnych ,,Fundacji Dzieci Niczyje”.

FORMY PRZEMOCY
WOBEC DZIECI:

• Przemoc
  fizyczna – zachowania, które niosą ryzyko
  nieprzypadkowych uszkodzeń ciała dziecka, np. bicie, szarpania, popychanie,
  policzkowanie ciągnięcie za włosy, krępowanie ruchów, duszenie, przypalanie,
  itp.
• Przemoc
  psychiczna – agresja werbalna, która ma wywoływać poczucie
  zagrożenia i lęk. Są to groźby, oskarżenia, straszenie, wyśmiewanie
  manipulowanie poczuciem winy, upokarzanie, niszczenie ulubionych zabawek i
  przedmiotów należących do dziecka itp. Zawsze towarzyszy pozostałym formom
  krzywdzenia, ale również może występować samodzielnie.
• Przemoc
  seksualna – zachowanie osoby dorosłej, które prowadzi do
  seksualnego zaspokojenia kosztem dziecka, np. gwałt, molestowanie prezentowanie
  dziecku treści pornograficznych, ekshibicjonizm, itp.
• Zaniedbanie
  – niezaspokajanie potrzeb fizycznych i
  emocjonalnych dziecka.

 „W rodzinie, w której jestprzemoc, dziecięce potrzeby: bliskości bezpieczeństwa, zrozumienia, posiadaniakogoś kto przytuli i pozwoli odczuć, że jest się kochanym, nie sązaspokajane.  W sytuacji kiedy dziecko próbujete potrzeby wyrazić – ponosi konsekwencje w postaci agresji i odrzucenia. Przeżywawięc gniew, lęk, żal, samotność, poczucie opuszczenia, krzywdy iniesprawiedliwości. Gniew i złość – chociaż naturalne – są postrzegane przezdorosłych jako emocje negatywne, za przeżywanie których dziecko jest ponowniekarane.  Dzieci szukają więc przyczynwymierzanej im kary. Przeżywają szereg ambiwalentnych uczuć wobec rodzica,który je krzywdzi. Uruchamiają wewnętrzne mechanizmy obronne, które pozwalająim wierzyć że przemoc wobec nich była i jest czymś właściwym, a czasem nawetniezbędnym.  Większość nabieraprzekonania, że zasłużyli na bicie bo zachowywali się niewłaściwie lubnaruszyli obowiązujące w domu zasady. Często biorą na siebie odpowiedzialnośćza przemoc. Czują  się bezwartościowe izłe – bo gdyby było inaczej  czy osoba,którą kochają i której ufają krzywdziłaby je? (…)

 Dzieckocierpi także wtedy, gdy jest świadkiem przemocy. Szczególnie traumatycznymurazem psychicznym dla dziecka jest bycie świadkiem przemocy wobec matki. (…)Odczuwa lęk i obawę o to, co się stanie z krzywdzoną matką, rodzeństwem i z nimsamym, ale nie mając tyle siły i odwagi, aby zareagować i zatrzymać brutalnezachowania ojca, czuje się bezradne i winne.

„Gdy
dziecko jest świadkiem lub ofiarą przemocy”, Wydawnictwo PARPAMEDIA

Sprawcy
przemocy w rodzinie mogą wykorzystywać krzywdzenie dziecka jako formę przemocy
wobec partnerki/żony.

W
takim przypadku można wyróżnić cztery kategorie działań:

• celowe wyrządzanie dzieciom krzywdy fizycznej, traktowane jako
  sposób krzywdzenia ofiary i kontrolowania jej (np. ukrywanie i izolowanie
  dziecka, grożenie, że wyrządzi się mu krzywdę, by wymusić posłuszeństwo
  ofiary);
• mimowolne wyrządzanie dziecku krzywdy fizycznej w czasie
  ataku na partnerkę, kiedy dziecko przypadkowo podejdzie pod rękę lub kiedy
  próbuje interweniować (np. matka z dzieckiem na rękach zostaje popchnięta;
  dziecko doznaje obrażeń, kiedy próbuje powstrzymać atak sprawcy);
• stwarzanie środowiska, w którym dzieci są świadkami przemocy lub
  jej skutków – z badań wynika, że oglądanie przemocy domowej ma taki sam wpływ
  na dzieci jak fizyczne i seksualne maltretowanie. Bez względu na to, co mówią
  sprawcy lub ofiary, dzieci często są bezpośrednimi świadkami fizycznej lub
  psychicznej przemocy, bądź dowiadują się o niej pośrednio – podsłuchując
  epizody walki lub oglądając jej fizyczne skutki w postaci obrażeń i
  zniszczonego dobytku;
• wykorzystywanie dzieci, by kontrolować maltretowaną partnerkę,
  podczas trwania związku albo po separacji, bez względów na krzywdę wyrządzaną
  dzieciom.

,,
O przemocy domowej – poradnik dla
lekarza pediatry”, red. prof. J. Mellibruda, R. Durda, D. Sasal)

Konsekwencje
przemocy

     Dziecidoświadczają szeregu negatywnych konsekwencji przemocy w rodzinie, są to m.in.:

            ► obrażenia fizyczne, np. zasinienia,
zadrapania, złamania kości oparzenia, urazy głowy i narządów wewnętrznych,
urazy narządów rodnych w przypadku w wykorzystywania seksualnego, itp.

            ► dolegliwości psychosomatyczne, np.
bóle brzucha, nudności, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, „tiki” –
mimowolne skurcze mięśni zaburzenia kontroli czynności fizjologicznych
(moczenie nocne), wysypki alergiczne o nieustalonych przyczynach, jąkanie
się  itp.

            ► zaburzenia emocjonalne i zaburzenia
zachowania, np. lęki, fobie, problemy z nauką, zaburzenia nastroju,
nadpobudliwość, zachowania agresywne, autoagresja, izolowanie się, małe
umiejętności społeczne, kłopoty z koncentracją, opóźnienia w rozwoju fizycznym
i intelektualnym, itp.

Ponadto
dzieci krzywdzone w rodzinie:

• uczą się
  rozwiązywania trudności i konfliktów przy użyciu siły
• często
  okazują złość
• są
  nadmiernie pobudzone i niespokojne
• obwiniają
  innych za swoje problemy
• mają
  niskie poczucie wartości
• nie
  wierzą we własne siły
• przeżywają
  huśtawkę nastroju – raz są zadowolone, a zaraz potem wpadają w złość i gniew
• stają się
  uległe i za wszelką cenę chcą przypodobać się innym
• często
  szukają akceptacji poza domem i w ten sposób są narażone na uleganie wpływom
  grup ryzyka czy sięganie po różnego rodzaju środki psychoaktywne

Osoby doznające przemocy w
dzieciństwie, w dorosłym
życiu funkcjonują gorzej niż osoby, które nie doznawały przemocy. Mogą mieć
trudności w wyrażaniu własnego zdania, z asertywnością. Zdarza się że wchodzą w
konflikt z prawem. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że będą przeżywać
trudności we wchodzeniu w emocjonalne i osobiste relacje z innymi ludźmi.  Często budują swój związek z partnerem na
dużej zależności emocjonalnej. Mają potrzebę stałego kontrolowania partnera i
środowiska. W życiu zawodowym mogą dążyć do zajmowania wysokich stanowisk
pełnienia funkcji, które umożliwią im podejmowanie decyzji, a jednocześnie
pozwolą na kontrolowanie działań podwładnych i przekonanie, że „panuje się nad
otoczeniem i nad sytuacjami”.

,,O przemocy domowej – poradnik dla lekarza
pediatry”, red. prof. J. Mellibruda, R. Durda, D. Sasal)